I ty możesz zostać meteorologiem!

Autor: Koło geograficzne

Wielkimi krokami zbliżają się wakacje, więc pewnie wielu z Was planuje już powoli dłuższe lub krótsze wyjazdy. Niezależnie jednak od tego, dokąd się wybieracie, dla wszystkich ważna jest pewnie pogoda na miejscu, a przy wycieczkach orientacja w terenie. Jako koło geograficzne przygotowaliśmy dla Was zestaw wskazówek, jak przewidywać pogodę na podstawie obserwacji nieba i określać kierunek północny, nie używając kompasu. Mamy nadzieję, że przedstawione metody okażą się dla Was ciekawe. Te przydatne umiejętności możecie wykorzystać też na co dzień po powrocie ;).

Przewidywanie pogody

Jednym z najważniejszych elementów przy wakacyjnym planowaniu są oczywiście opady. Część z nich da się określić na podstawie charakterystycznych zmian towarzyszącym przechodzeniu frontów atmosferycznych. Inne da się stwierdzić w czasie, gdy formują się odpowiednie chmury. Najczęściej pierwszymi zwiastunami pogorszenia się pogody jest tworzenie się chmur piętra wysokiego – pierzastych i pierzasto-warstwowych. Z kolei chmury pierzasto-kłębiaste piętra wysokiego i warstwowe piętra średniego zapowiadają deszcz w przeciągu najbliższych dwóch dni. Opady różnią się w zależności od mas powietrza tworzących front atmosferyczny. Na styku zimnego powietrza tworzącego front chłodny powstają rozbudowane chmury pionowe przynoszące burze i ulewy, jednak czas ich trwania jest krótki. Z kolei ciepłe masy powietrza poprzedzają coraz niższe chmury warstwowe, pokrywające coraz większe połacie nieba. Przynoszą one mało intensywne opady deszczu lub śniegu, jednak czas ich trwania rozciąga się najczęściej do kilku dni. Z kolei przy upalnej pogodzie chmury burzowe mogą powstawać poprzez intensywne parowanie i skraplanie ich w jednym miejscu, rozbudowując pionowe chmury. W takich warunkach czyste niebo może zmienić się w burzowe nawet w przeciągu pół godziny. Po przejściu frontów niebo stopniowo wraca do bezchmurnego.

Kolejnym istotnym i interesującym elementem jest temperatura powietrza. Jej zmiany (oprócz tych z porą roku i nasłonecznieniem) najczęściej związane są z masami powietrza napływającymi nad dany teren, czyli prościej kierunkiem wiatru. W Polsce najczęściej są to wiatry zachodnie, znad Oceanu Atlantyckiego. Przynoszą one latem wilgotne, chłodne powietrze, co obniża temperaturę. Z kolei zimą masa ta podnosi temperaturę. W obu przypadkach zwiększają prawdopodobieństwo opadów. Drugą dużą masą jest powietrze kontynentalne ze wschodu. Jest ono suche, przez co nie zwiastuje opadów. Latem powoduje wzrost temperatury i upały, natomiast, utrzymywując się dłużej zimą, tworzy siarczyste mrozy. Powietrze arktyczne z północnej Skandynawii napływa głównie zimą i wiosną, przynosząc opady (głównie śniegu) i znaczne spadki temperatury, zauważalne głównie wiosną, kiedy powodują one przymrozki. Masy z południa nie napływają za często i w małym stopniu wpływają na naszą pogodę głównie zimą. Jednak, kiedy już się pojawią, powodują całkiem gwałtowne odwilże i znaczący wzrost temperatury, nawet o 15˚C! (co w lecie przekładałoby się na upały po około 40˚C!) Jak widać, znajomość kierunków wiatrów i mas powietrza, jakie one przynoszą ma duży wpływ na dokładność prognoz.

No właśnie, jak to z tą dokładnością jest? Oczywiście im mniejszy okres, tym prognoza jest dokładniejsza. W zależności od dokładności naszych obserwacji i ilości wziętych pod uwagę czynników wynosi ona od 40 do 60% sprawdzalności. Nie jest to więc zupełne ‘wróżenie z fusów’, jak mogłoby się na początku wydawać.

Orientacja w terenie

Przejdźmy teraz do drugiej części tego artykułu, czyli orientacji w terenie albo inaczej, jak określić kierunek północny bez używania kompasu (lub elektronicznych map) w naszym regionie.

Zaczniemy od znanych metod obserwacji przyrody. Trzeba jednak pamiętać, że lokalne warunki mogą znacznie wpływać na jej rozwój i nie zawsze da się w ten sposób określić przybliżony kierunek północny lub południowy. Północna strona jest gorzej doświetlona i często bardziej wilgotna od reszty, co sprzyja rozwojowi niektórych organizmów, takich jak mchy czy glony, których od północy powinno być więcej. Przy wyznaczaniu kierunku południowego pomocne są za to samotne drzewa i mrowiska, które są bardziej rozwinięte od strony południowej. Również słoje ściętych drzew są często wyraźnie bardziej ściśnięte od strony północnej.

Innymi wskaźnikami są budynki. W wielu miejscach kościoły są orientowane tradycyjnie na osi wschód-zachód, z ołtarzem po stronie wschodniej. Z mniej oczywistych wskaźników pomocne jest zorientowanie anten satelitarnych, które w naszym kraju są zwrócone na południe.

Oczywiście najlepsze wskazania zapewnia słońce na otwartych terenach. Mierząc nawet na oko długości cieni prostego przedmiotu tuż przed i tuż po południu słonecznym można z dużą dokładnością stwierdzić kierunek południowy, gdyż w tą stronę jest on najkrótszy.

Najciekawsza jest jednak metoda z wykorzystaniem klasycznego zegarka ze wskazówkami, zapewniająca bardzo dokładne wskazania. Trzeba zorientować zegarek tak, by wskazówka godzinowa wskazywała kierunek słońca. Przed 12:00 kierunek południowy wyznacza połowa kąta mierzonego przeciwnie do ruchu wskazówek od 12 na tarczy, po 12:00 jest to również połowa kąta, tym razem mierzonego od 12 na tarczy zgodnie z ruchem wskazówek.